Eerste hulp bij samengesteld gezin

6 juni 2019

Door: Glenda Raap

Bron: Elsevier weekblad maart 2017

Gezinnen met vier of vijf kinderen uit verschillende huwelijken zijn geen uitzondering meer. Tien procent van alle gezinnen is een samengesteld gezin. Het runnen daarvan blijkt een complexe operatie. ‘Vanzelfsprekendheden, zoals dat de kinderen op je lijken, zijn er niet. Het is alsof de buurman plotseling bij je in huis komt wonen.’ Elsevier geeft een handleiding voor het runnen van een samengesteld gezin.

Kinderen uit eerder huwelijk

Haar agenda is heilig. ‘Als ik die kwijtraak, is dat een ramp,’ zegt Jessica Schellevis. Ze heeft een eigen gastouderbureau in haar woonplaats Loon op Zand. ‘Het runnen van ons huishouden is een grotere uitdaging.’ Sinds twee jaar woont Schellevis samen met Jack Vis. Ze waren allebei net gescheiden toen ze elkaar in 2013 ontmoetten. Beiden hadden al kinderen uit hun eerste huwelijk.

Eén blik in haar agenda zegt genoeg. Boven aan elke bladzijde staan de namen van haar drie eigen kinderen, Ruben (12), Thom (10) en Julian (6), en die van haar stiefzoon Kylian (14). Daaronder staat in blokletters geschreven wie wanneer waar eet en slaapt.

Samen op vakantie

‘Vooral in vakanties is het ingewikkeld om iedereen bij elkaar te krijgen. Soms moeten we wel opsplitsen,’ zegt Schellevis. ‘Ik heb net een huisje in de Ardennen geboekt. Ik vraag dan aan mijn jongens en Kylian wie er mee gaat en overleg met onze ex-partners. Als alle kinderen mee willen gaan we met twee auto’s. Ik ben streng; ze mogen ieder maar één sporttas meenemen.’

Traditioneel gezin niet meer de norm

Schellevis en Vis vormen geen uitzondering. Het traditionele gezin – vader, moeder en kinderen – is al lang niet meer de norm. Er komen steeds meer samengestelde gezinnen, waarvan één of beide ouders al kinderen heeft uit een vorige relatie. Naar schatting 10 procent van alle gezinnen is een samengesteld gezin. Dat betekent dat bij circa 200.000 huishoudens op verjaardagen een bonte verzameling aan tafel zit van ouders, stiefouders en halfbroers en -zussen, en kinderen cadeaus incasseren van een veelvoud aan opa’s en oma’s.
Een van de redenen dat gezinnen met vier of vijf kinderen uit verschillende huwelijken geen uitzondering meer zijn, is dat het aantal scheidingen is toegenomen. Was de kans dat een huwelijk strandt in 2005 nog 30 procent, nu is dat al 40. De markt voor alleenstaande ouders groeit. Uit onderzoek blijkt dat 40 procent van de gescheiden ouders vroeg of laat tegen een nieuwe liefde aan loopt. Zo’n 280.000 kinderen groeien op in een samengesteld gezin. In ongeveer een derde van deze gezinnen worden daarnaast ook nog eens één of meer gezamenlijke kinderen geboren.

Runnen samengesteld gezin complexe operatie

Dat mag romantisch lijken, in de praktijk blijkt het runnen van een samengesteld gezin een complexe operatie. Niet voor niets gaat 60 procent van alle samengestelde gezinnen weer uit elkaar. Zij lopen tegen allerlei praktische, financiële en juridische kwesties aan. Wie voedt de kinderen op? Betaalt de stiefouder wel of niet mee aan de hockeycontributie van zijn stiefkinderen? En mag hij meebeslissen over bijvoorbeeld de keuze voor een school? Elseviergeeft in vijf vragen een handleiding voor het samengestelde gezin.

Waarom is het zo ingewikkeld?

‘Toen wij elkaar ontmoetten, zaten Lars en Bo, toen 8 en 11 jaar oud, nog midden in de rouwverwerking om hun moeder,’ zegt Nicole van der Horst (42). Ze leerde Marcel Clement (54) kennen vlak na het overlijden van diens vrouw in 2005. ‘We hadden geen normale start. We hielden veel rekening met het verdriet van zijn kinderen, vaak ten koste van onze relatie,’ zegt van der Horst.
Een samengesteld gezin kent meestal een achtergrond van verlies. ‘Het is pijnlijk om een gezin kwijt te raken door scheiding of overlijden. Dat heeft zijn weerslag op de vorming van een nieuw gezin,’ zegt Marlijn Kooistra (30), voorzitter van de Stichting Nieuw Gezin.
Het runnen van een samengesteld gezin vergt bovendien een hoop afstemming. Het verandert continu van vorm en omvang. ‘Dat vraagt veel van een stel. Voordat zij een vakantie kunnen plannen met de kinderen, moeten ze eerst nagaan of hun ex-partner akkoord is,’ zegt Kooistra. ‘Er speelt altijd een ander gezin op de achtergrond waarmee rekening moet worden gehouden. Dat is voor de nieuwe partner niet altijd makkelijk.’

Verschil tussen stiefkind en eigen kind

Volgens Kooistra beseffen mensen ten slotte niet dat een samengesteld gezin geen ‘kerngezin’ is. ‘Vanzelfsprekendheden, zoals dat de kinderen op je lijken, zijn er niet. Het is alsof de buurman plotseling bij je in huis komt wonen. Je moet een band opbouwen met elkaar.’
Dat beaamt Van der Horst. ‘Ik heb lang het gevoel gehad dat Marcel met zijn kinderen Bo en Lars het gezin vormde, en dat ik aan de zijlijn stond.’ Vijf jaar geleden werd hun dochter Jill geboren. ‘Toen voelde ik pas echt het verschil tussen stiefkinderen en een eigen kind,’ zegt Van der Horst. ‘Op Jill kunnen Marcel en ik samen ongelofelijk trots zijn, bijvoorbeeld als ze haar zwemdiploma haalt. Dan hebben we tranen in onze ogen. Doordat de bloedband ontbreekt, voel je die onvoorwaardelijke liefde niet voor een stiefkind. Dat is voor Marcel en voor mij soms pijnlijk.’

Samengesteld gezin zeker kans van slagen

Toch heeft een samengesteld gezin wel degelijk kans van slagen. Mits er vooraf duidelijke afspraken worden gemaakt, en alle partijen zich bewust zijn van hun rechten en plichten. Kooistra: ‘Als je het goed regelt, kan een samengesteld gezin voordelen hebben. Kinderen krijgen er een extra broertje of zusje bij, of een opa bij die met ze voetbalt.’

Wie betaalt?

Strikte financiële afspraken hebben Schellevis en Vis niet. ‘Ik betaal schoenen, kleedgeld en drumles voor mijn jongens. Jack betaalt voor Kylian. Maar als Jack een keer met Thom naar de kapper gaat, rekent hij af. Hij doet ook boodschappen voor het hele gezin. Vakanties betalen we om en om.’ Schellevis en Vis zijn niet getrouwd. Maar Het Witte Kasteel in Loon op Zand lonkt. Schellevis: ‘Een huwelijk zit wel in de planning. Als we getrouwd zijn, is Jack verplicht mee te betalen aan de kosten van mijn jongens. Dat is voor hem geen reden om niet te trouwen.’

Meebetalen aan kosten stiefkinderen

Een stiefouder is, mits hij getrouwd is met zijn nieuwe partner of een geregistreerd partnerschap heeft, wettelijk verplicht mee te betalen aan de kosten van de kinderen, totdat die 21 jaar zijn. Het kan zijn dat de stiefouder zelf ook al kinderen heeft. Het bedrag dat hij te besteden heeft, wordt dan gelijk over alle kinderen verdeeld.

Voorwaarde is wel dat de (stief)kinderen in huis wonen bij het nieuwe gezin. Zijn de kinderen er alleen in het weekend of tijdens vakanties, dan geldt de onderhoudsplicht niet. Een stiefouder is bovendien alleen verplicht mee te betalen aan het levensonderhoud van zijn stiefkinderen in goede tijden. Na een eventuele scheiding hoeft hij geen alimentatie te betalen.

Af van onderhoudsplicht voor stiefouders

De Tweede Kamer wil af van de onderhoudsplicht voor stiefouders. Er ligt op dit moment een wetsvoorstel. Dat vindt veel navolging. ‘Stiefouders realiseren zich niet altijd dat een huwelijk financiële consequenties heeft,’ zegt Pauline Schonewille, notarieel jurist en mediator. ‘Vaak heeft een stiefouder al eigen kinderen waarvoor hij financieel verantwoordelijk is. Als hij dan ook nog moet bijdragen aan de kinderen van zijn nieuwe partner- ook al zijn ze nog maar net getrouwd- kan dat een grote belasting zijn.’ De stiefouder is bovendien afhankelijk van het gedrag van de ex-partner van zijn nieuwe liefde. Schonewille: ‘Als die zijn baan verliest, en de stiefouder verdient meer dan de biologische ouders, moet hij meer bijdragen dan de eigen ouders van het kind. Dat wringt.’

Voorstander afschaffing onderhoudsplicht

Ook Glenda Raap (33), partner bij Cleerdin & Hamer advocaten en gespecialiseerd in familierecht, is voorstander van afschaffing van de onderhoudsplicht. ‘Als de biologische ouders moeiteloos samen hun kinderen kunnen onderhouden, is het niet logisch dat je als stiefouder moet meebetalen.’ Niet voor niets wordt volgens Raap door rechters regelmatig afgeweken van de wet. Zo oordeelde het Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden vorig jaar dat een stiefvader niet hoefde mee te betalen aan de kosten voor zijn stiefkinderen, omdat hij nog maar sinds kort stiefouder was en de scheiding tussen de biologische ouders recent was. Die hadden volgens het Hof voldoende draagkracht om zelf hun kinderen te onderhouden. Raap: ‘De huidige regeling leidt tot onzekerheid. Het is bovendien onrechtvaardig dat gehuwden wel opdraaien voor de kosten van de stiefkinderen en samenwonenden niet.’