Laat je handen zien, laat je tanden zien, zijn ze goed gepoetst?
12 maart 2020
Door: Patrick van der Meij
Maatregelen in het belang van het onderzoek
Het Wetboek van Strafvordering biedt de mogelijkheid aan politie en Openbaar Ministerie om een verdachte te onderwerpen aan de zogenoemde ‘maatregelen in het belang van het onderzoek’. In art. 61a Sv staan veel van dit soort maatregelen opgesomd, maar die opsomming is zeker niet uitputtend. Het artikel geeft de wettelijke basis voor het nemen van foto’s, het nemen van allerlei afdrukken van lichaamsonderdelen (vingers, handpalmen, voeten, gebitten en zelfs oren), het onderzoek naar schotresten op handen en kleding, het afnemen van nagelvuil, een schrijfproef, het houden van een reconstructie, enzovoort. De meest bijzondere maatregel in dit rijtje is wat mij betreft ‘het afscheren, knippen of laten groeien van snor, baard of hoofdhaar’, alleen al omdat het me een erg tijdrovende aangelegenheid lijkt een snor te laten groeien en ik zelf juist graag zou worden onderworpen aan het verplicht laten groeien van hoofdhaar.
Het doel van het artikel is duidelijk: linksom of rechtsom willen de justitiële autoriteiten zoveel mogelijk informatie verzamelen dat als bewijs kan dienen voor de betrokkenheid van de verdachte bij het strafbare feit.
Ademanalyse en afnemen DNA-materiaal
De meer ingrijpende maatregelen zoals de ademanalyse en het afnemen van DNA-materiaal kennen naast dit artikel nog een uitgebreidere wettelijke regeling, wat logisch is gezien de inbreuk die dat soort onderzoek maakt op de lichamelijke integriteit van een verdachte. Bedenk ook dat de toepassing van veel van dit soort maatregelen een verdere invulling behoeft in regelgeving, juist omdat het onderzoek niet zo eenvoudig is. De fotoconfrontatie en de zogenoemde OSLO-confrontatie (denk aan de film The Usual Suspects als voorbeeld van een waardeloze line-up) worden bijvoorbeeld uitgebreid nader geregeld in het Besluit Toepassing Maatregelen in het belang van het onderzoek, omdat een onzorgvuldige uitvoering leidt tot onbetrouwbare resultaten die eigenlijk niet zouden mogen worden gebruikt voor het bewijs.
De justitiële molen
De meest toegepaste maatregel is die waarbij een verdachte voorafgaand aan zijn verhoor voor de dure en tijdrovende Progris-zuil wordt gezet, alle personalia worden gecheckt en vingerafdrukken moeten worden achtergelaten (art. 55c Sv). Het valt veel verdachten zwaar te accepteren dat al hun gegevens in de justitiële molen worden opgenomen, en terecht. Cliënten vragen vaak of zij gedwongen kunnen worden ‘vrijwillig’ mee te werken. Het korte antwoord is dat er niet echt aan te ontkomen valt. Uiteindelijk betekent het feit dat een bevoegdheid bestaat echter niet hetzelfde als dat een verdachte verplicht is mee te werken. Je moet alleen van goeden huize komen om liggend op de grond je handen strak in je zakken te houden als een aantal agenten probeert je vingers op de glasplaat te drukken of je voor de camera te tillen. Of ze zover gaan, is afhankelijk van hoe graag de politie de betreffende gegevens wenst te genereren. Als de politie de informatie echt wenst te hebben, is het een tijdrovende aangelegenheid om per se niet mee te werken, maar strafbaar is dat tegenwerken ondanks art. 447e Sr niet. Verzet een verdachte zich met geweld of bedreiging met geweld, dan maakt hij of zij zich wel schuldig aan een strafbaar feit, zoals wederspannigheid (art. 180 Sr).
Weigerend systeem en onherkenbare vingerafdrukken
Het hoeft voor de verdachte die zijn gegevens niet wil delen in de praktijk gelukkig lang niet altijd uit te draaien op een urenlange strijd om de vingers op de glasplaat. Het zit sowieso wel vaak mee voor een verdachte. De politie kan hem of haar wel voor die zuil willen plaatsen, maar het apparaat vertoont erg vaak kuren. De zuil valt tussentijds uit of het systeem blijft hangen bij het scannen van de identificatiebewijzen, de vingerafdrukken pakken niet goed, of de zuil start niet eens op omdat die kort daarvoor al is gebruikt voor een andere verdachte. Grote kolenschoppen met eelt kunnen het systeem gemakkelijk ontregelen en ook vieze vette vingers leiden doorgaans tot onherkenbare vingerafdrukken. Het systeem is ook zo ingericht dat als één stap niet kan worden doorlopen, het hele traject niet kan worden afgerond. Zo kunnen de meest uiteenlopende types de dans ontspringen: zij die te lui zijn om overeind te komen en zij die de blaren op de handen werken.
