Aan de Poolse goden overgeleverd; Pools Constitutioneel Hof legt bom onder Europese Rule of Law
7 oktober 2021
Door: Sophie Hof & Robert Malewicz
Pools recht boven Europees Recht
Vandaag heeft het Poolse Constitutioneel Hof geoordeeld dat het Poolse recht boven het Europese Recht gaat. Een beslissing die lijnrecht tegenover het uitgangspunt van de Europese rechtsorde staat: Europees recht gaat voor nationaal recht. Als de Poolse regering hierna besluit het oordeel van het Poolse hof te bekrachtigen (“wetsgeldig” maken), dan plaatst Polen zich feitelijk buiten de Europese rechtsorde. Dat zal verstrekkende (juridische) gevolgen hebben op een tal van vlakken. Het legt bovendien de weg open voor een juridische Polexit. In dat geval zou het land de onafhankelijke rechtspraak verder kunnen ontmantelen.
Wat ging aan deze uitspraak vooraf…
In juli van dit jaar legde het Poolse Constitutioneel Hof een bindend oordeel van het Europees Hof in Luxemburg naast zich neer. Dit oordeel van het Europese Hof ging over de in Europa zeer omstreden Tuchtkamer die Poolse rechters disciplineert. Deze Tuchtkamer kan tot op heden rechters schorsen, korten op hun salaris of hun onschendbaarheid opheffen zodat ze kunnen worden vervolgd. Extra wrang was dat de leden van de Poolse Tuchtkamer door politieke inmenging werd benoemd. Het Europees Hof was dan ook van oordeel dat deze Tuchtkamer zijn activiteiten moest staken nu deze vorm van rechtspreken niet voldeed aan het in de EU algemeen gedeelde uitgangspunt van onafhankelijke rechtspraak. De Poolse constitutionele rechter (overigens ook een door politieke inmenging benoemde rechter!) liet het daar niet bij zitten: volgens het Poolse Constitutioneel Hof kon het oordeel van het Europese Hof worden gepasseerd omdat sprake was van strijdigheid met de Poolse Grondwet. Dit zorgde ervoor dat de Tuchtkamer in werking bleef en ook rechters die onwelgevallige uitspraken deden bleef sanctioneren. De Poolse minister Michal Wojcik noemde het eerder al volkomen logisch dat het Poolse recht voorrang heeft. ‘De Grondwet is de hoogste wet in ons land. Als dat anders zou zijn, dan zou dat betekenen dat we geen soevereine staat zijn’, zei Wojcik tegen persbureau Reuters.
EU-niemandsland
De uitspraak van vandaag werd in eerste instantie vele maanden eerder verwacht. Reden om deze uitspraak te blijven uitstellen was gelegen in het feit dat het coronaherstelplan van Polen op Europees niveau nog moest worden goedgekeurd. Pas na goedkeuring van dit herstelplan zouden Europese gelden naar de Poolse staatskas kunnen vloeien. Dit werd echter geblokkeerd door een mechanisme dat sinds vorig jaar van kracht is; er kunnen alleen EU gelden worden uitgekeerd als de rechtsstaat wordt nageleefd. Het was een troef waar de Europese Commissie gebruik van kon maken om verandering teweeg te brengen. Maar Polen heeft op haar beurt nu ook een troef in handen; zolang het oordeel van het eigen Constitutionele Hof niet “wetsgeldig” wordt verklaard, verkeren we in een soort Europeesrechtelijk niemandsland . Dit zal Polen mogelijkerwijs gaan inzetten om alsnog gelden voor hun coronaherstelplan op tafel te krijgen.
Poolse overleveringen
De uitspraak van het Constitutioneel Hof in Polen kan ook grote gevolgen hebben voor de Poolse overleveringen (in Europa noemen we uitleveren overleveren) en de behandeling van Europese Arrestatiebevelen (EAB). Momenteel lopen er al twee procedures bij het Europees Hof in Luxemburg naar aanleiding van prejudiciële vragen die zijn gesteld door rechters in Ierland en Nederland. De kritische vragen gaan over de steeds verder afkalvende Poolse rechtsstaat. Kort gezegd zijn vragen gesteld over de rechtelijke onafhankelijkheid die met de jaren zo onder druk is komen te staan en of deze druk dient te leiden tot het staken van overleveringen naar Polen. De uitspraak van vandaag zal bij deze procedures zeker een rol gaan spelen. Dat betekent wat ons betreft dat de rechter in Nederland onder het mom van “wie niet horen wil moet maar voelen” een duidelijke streep moet trekken: overleveringen aan Polen moeten gezien de huidige deplorabele staat van de Poolse rechtspraak niet langer worden toegestaan.
Mocht u vragen hebben over een Poolse overleveringsprocedure of een Pools Europees Arrestatiebevel (EAB), neemt u dan gerust contact met ons op.
