Bijzondere en kwetsbare positie militair in het strafrecht

16 juli 2019

Door: Frezia Aarts

Met veel trots beoefen je als militair je vak uit binnen de Krijgsmacht. Je traint, oefent en gaat op missie. Trots ben je om jouw baret te dragen. De meest uitdagende operationele situaties kun je aan. Je bent voorbereid en klaar om grote uitdagingen aan te gaan en kunt elk moment worden ingezet. Waar je echter als militair vaak niet op voorbereid bent is de situatie waarin je terechtkomt wanneer je wordt verdacht van het plegen van een strafbaar feit. De militair die wordt verdacht van het plegen van een strafbaar feit dient bedacht te zijn van zijn of haar bijzondere positie binnen het strafrecht.

Militair Strafrecht

Allereerst dien je bedacht te zijn dat voor jou als militair naast het commune strafrecht, dat voor alle burgers in Nederland geldt, bijzondere gedragsregels gelden. Een deel van deze gedragsregels is strafrechtelijk gesanctioneerd. Worden deze gedragsregels geschonden dan levert dit dus een strafbaar feit op. Deze strafrechtelijke gedragsregels staan in het Wetboek van Militair Strafrecht vermeld.

Schending dienstbevel

De schending van een dienstbevel en de niet-naleving van het dienstvoorschrift zijn een tweetal voorbeelden van dergelijke gedragsregels. Het Wetboek van Militair Strafrecht bevat zodoende aanvullend strafrecht en is van toepassing op militairen naast en in aanvulling op het commune strafrecht. Als militair kun je dus met meer strafrechtelijke gedragsregels in aanraking komen dan de gemiddelde burger.

Militair tuchtrecht

Het andere deel van de gedragsregels waar militairen zich aan moeten houden is tuchtrechtelijk van aard en een schending van deze regels levert een tuchtvergrijp op. Deze tuchtrechtelijke gedragsregels staan in de Wet militair tuchtrecht vermeld. Bij tuchtrechtelijke regels kan worden gedacht aan ongeoorloofde afwezigheid, onttrekking aan dienstverplichtingen en onzorgvuldige taakuitoefening. De mogelijke op te leggen straffen betreffen: berisping, geldboete, strafdienst en uitgaansverbod.

Interne orde binnen krijgsmacht handhaven

Het tuchtrecht is het instrument om de interne orde binnen de krijgsmacht te handhaven. Daarom is het ook “snelrecht”. Immers dient een beschuldiging doorgaans binnen 21 dagen te worden uitgereikt. Een te lange afdoeningsduur is per definitie schadelijk voor de interne orde.

Kortom als je militair bent dan zijn er heel wat strafrechtelijke en ook tuchtrechtelijke gedragsregels waar je aan moet houden. Overtreedt je deze regels of bestaat de verdenking dat je deze regels overtreedt dan levert dit doorgaans al de nodige zorgen op. Wat veel militairen niet realiseren is dat deze verdenking en een eventuele veroordeling vergaande gevolgen kan hebben voor jou als militair zijnde.

Militair Ambtenarenrecht

Bij een strafrechtelijke verdenking kan het specifieke militaire ambtenarenrecht namelijk van invloed zijn op jou als militair. Doorgaans ontvangt een militair die verdacht wordt van het plegen van een strafbaar feit in de regel een oproeping voor een hoorzitting waar bekeken zal worden of er aanleiding bestaat om rechtspositionele maatregelen te nemen. Belangrijke rechtspositionele maatregelen betreffen: de vaststelling van een ambtsbericht, niet toekennen van een periodiek, ontheffing van de functie of opleiding en tenslotte ontslag.

Rechtspositionele maatregelen

Het is van belang om reeds bij je eerste verhoor als verdachte goed te realiseren dat hetgeen je tijdens dit verhoor verklaart ook van invloed kan zijn op de vraag of er rechtspositionele maatregelen worden genomen. Daarnaast speelt het element van verantwoording afleggen een essentiële rol bij het zijn van militair. Dit maakt dat een militair zich niet snel zal kunnen beroepen op zijn of haar recht om te zwijgen. Uiteraard kanje dit wel, het zwijgrecht geldt immers ook in militaire strafzaken, maar dit kan je vervolgens worden tegengeworpen onder het militair ambtenarenrecht. Het is namelijk niet ongebruikelijk om een militair, die wordt verdacht van een strafbaar feit en die zich in de strafprocedure op zijn of haar zwijgrecht beroept, een ordemaatregel op te leggen, zoals bijvoorbeeld een schorsing. Een gevolg hiervan kan zijn dat je als militair wordt gekort op jouw inkomen. Daarnaast mag je als verdachte militair in de regel niet mee op uitzending of deelnemen aan militaire operaties en oefeningen.

Protocol interne onderzoeken

Anderzijds kent Defensie een uitgebreid protocol voor interne onderzoeken. Bij misstanden kan er een zogeheten huishoudelijk onderzoek worden gestart. Dan hoef je nog geen verdachte te zijn van een strafbaar feit en in die hoedanigheid te zijn verhoord. Na voltooiing van het onderzoek kan de commandant rechtspositionele maatregelen nemen tegen de betrokken militair zoals hierboven al is omschreven. Dergelijke interne onderzoeken zijn echter niet bedoeld voor de opsporing van strafbare feiten. In deze onderzoeken worden militairen juist gestimuleerd om te verklaren en openheid van zaken te geven. Het element van verantwoording afleggen speelt ook hier een rol. Als militair voel je het immers als een plicht om een verklaring af te leggen. Een verklaring die je vervolgens tot verdachte kan maken.Indien uiteindelijk een vermoeden blijkt dat er sprake is van een gepleegd strafbaar feit dan is het echter niet ongebruikelijk dat de uitkomsten van dit huishoudelijk onderzoek aan het strafdossier worden toegevoegd indien je inmiddels toch als verdachte bent aangemerkt. Hetgeen uiteraard zeer nadelig kan zijn voor jouw strafzaak.

Strafrechtelijke verdenking

Een strafrechtelijke verdenking en ook misstanden waarbij je als militair betrokken bent kunnen op zichzelf genomen al vele verstrekkende gevolgen hebben voor een militair. Indien een veroordeling volgt kan je zelfs worden ontslagen wegens “wangedrag”. Daarnaast is een oplegging van een gevangenisstraf van zes maanden of meer, of een werkstraf van 240 uren een zelfstandige grond om jou als militair te kunnen ontslaan.

Verklaring van geen Bezwaar

Daarnaast heeft de MIVD een zelfstandige bevoegdheid om de zogeheten “Verklaring van Geen Bezwaar” in te trekken. Deze veiligheidsverklaring heb je als militair nodig om de militaire “vertrouwensfunctie” te kunnen vervullen. Een vertrouwensfunctie is een functie waarbij het mogelijk is misbruik te maken van kennis of bevoegdheden waardoor de nationale veiligheid of andere gewichtige belangen van de staat ernstig bedreigd worden. De intrekking van de “VGB” kan bijvoorbeeld al plaatsvinden bij een veroordeling van een geldboete van ten minste € 1000,-, een werkstraf van 40 uren of meer, danwel een gevangenisstraf van 20 dagen. Het gevolg is dat je als militair wordt ontheven uit jouw functie. Uiteindelijk zal dit noodzakelijkerwijs ook tot ontslag moeten leiden.

Gevolgen verdenking of misstanden

Blijkens het voorgaande kun je als militair op verschillende vlakken vergaande gevolgen ondervinden zodra je als verdachte wordt aangemerkt of indien er sprake is van misstanden. Je bevindt je dan in een bijzondere en bovenal kwetsbare positie. Je verdient als militair dan ook bijzondere aandacht voor deze positie en deskundige bijstand.

Voor de juridische onderbouwing van deze blog verwijs ik u naar het artikel“Het militair (straf)recht in een notendop en de bijzondere en kwetsbare positie van een militaire verdachte” dat ik schreef voor het Liber amicorum van Gerard Hamer (SDU, 2018). Het artikel vindt u hier.