Machtiging conservatoir beslag
12 februari 2020
Door: Desiree de Jonge
“Nee die spullen krijgt u niet terug, we wachten de machtiging conservatoir beslag even af…”
In strafrechtelijke onderzoeken worden aan de lopende band voorwerpen in beslag genomen. Vaak is dat beslag van belang voor het onderzoek in de zaak, of gaat het om voorwerpen waarvan de officier van justitie vindt dat deze verbeurd moeten worden verklaard of moeten worden onttrokken aan het verkeer. Dat zijn de gronden voor inbeslagneming die in art. 94 Sv worden genoemd. Daarnaast kan in bepaalde (in art. 94a Sv genoemde) gevallen conservatoir beslag worden gelegd. Dat gebeurt met het doel alvast vermogen veilig te stellen zodat daarvan een nog op te leggen geldboete of een ontnemingsverplichting kan worden voldaan.
Afpakbeleid Openbaar Ministerie
Het is een belangrijk middel in het afpakbeleid van het Openbaar Ministerie. Een beleid dat weer als belangrijk middel wordt gezien in de strijd tegen lucratieve criminaliteit. Een onophoudelijke zoektocht naar mogelijkheden om zoveel mogelijk vermogen veilig te stellen is het resultaat. Denk niet dat bij doorzoekingen alleen geld en dure auto’s worden meegenomen. Zelfs de garderobe van de vermeende crimineel (en van diens vrouw, vriendin, kinderen etc.) is niet veilig. De 261 miljoen euro die in 2019 werd afgepakt bestaat onder andere uit de opbrengst van online veilingen van afgepakte designerkleding. Of dé dure donsjas met bontkraag, het designer-schoudertasje en de luxe sneakers ook als totaalpakket wordt geveild, is mij overigens niet bekend.
Verbeurdverklaring, voordeelsontneming én beslaglegging
Hoewel de wettelijke mogelijkheden van verbeurdverklaring en voordeelsontneming én beslaglegging daartoe al heel ruim zijn, wil het Openbaar Ministerie – kennelijk naar voorbeeld van Italiaanse afpakwetgeving – naar non conviction based confiscation. Afpakken zonder enige strafrechtelijke veroordeling dus. Vooralsnog is echter ook voor het leggen (of handhaven) van conservatoir beslag wel de tussenkomst van een rechter nodig. De officier van justitie vordert daartoe een machtiging van de rechter-commissaris (art. 103 Sv). Maar wat nu als die machtiging nog niet is verstrekt? Er ook geen onderzoek meer naar de voorwerpen plaatsvindt én er een klaagschrift ex art. 552a Sv is ingediend? De Hoge Raad liet zich erover uit in een uitspraak van 12 november 2019, ECLI:NL:HR:2019:1692.
Wat ging eraan vooraf?
De rechtbank Oost-Brabant bedacht een constructie waarin het klaagschrift tegen het 94 Sv beslag ongegrond werd verklaard. Maar onder de voorwaarde dat de officier van justitie binnen 2 weken duidelijkheid moest verschaffen over het conservatoir beslag. Zou dat niet gebeuren dan zouden de voorwerpen, sieraden in dit geval, alsnog terug gaan naar de klaagster. Zij was overigens niet de verdachte. Haar sieraden waren in beslag genomen onder haar ex-partner, die verdacht werd van witwassen. Op het moment dat het klaagschrift door de rechtbank werd behandeld, stelde de officier van justitie dat er nog onderzoek werd gedaan naar de echtheid van de sieraden. De behandeling van het klaagschrift werd aangehouden en een aantal maanden later voortgezet. Het dossier was toen aangevuld met een overzicht van de inbeslaggenomen sieraden, waaruit bleek dat een gedeelte echte sieraden betroffen.
Vordering machtiging conservatoir beslag
Een eerdere toezegging van de officier van justitie dat tot teruggave kon worden overgegaan als het om originele sieraden van een beperkte waarde zou blijken te gaan, werd niet meer gehandhaafd. Sterker nog, in de tussentijd had de officier van justitie een machtiging conservatoir beslag gevorderd. ‘Het is goud, dus we willen het houden!’. De klaagster in deze zaak werd er ineens mee geconfronteerd dat mogelijk in de zaak tegen haar ex-partner een ontnemingsvordering zou volgen. En het Openbaar Ministerie voor ogen had zijn betalingsverplichting te voldoen met de waarde van haar sieraden.
Belang van strafvordering
De rechter oordeelde vervolgens dat het belang van strafvordering zich op dat moment nog verzette tegen teruggave van de sieraden. Nu de ex-partner van klaagster kennelijk werd verdacht van witwassen en het niet duidelijk was of de sieraden nodig waren voor onderzoek en het Openbaar Ministerie in afwachting was van de beslissing van de rechter-commissaris over het conservatoir beslag. Het beklag werd, onder de genoemde voorwaarde, ongegrond verklaard. Die constructie kent de wet niet, de Hoge Raad zet daar dan ook een streep doorheen.
Rechtbank wacht ten onrechte af
Maar ook inhoudelijk klopt de beschikking niet. Zowel advocaat-generaal Spronken als de Hoge Raad komen tot het oordeel dat de rechtbank ten onrechte het afwachten van een door de rechter-commissaris nog te geven beslissing als bedoeld in artikel 103 Sv als strafvorderlijke belang heeft aangemerkt. De Hoge Raad verwijst daarbij naar een eerdere uitspraak van 22 december 2015, ECLI:NL:HR:2015:3711 waarin het ging om een aankondiging van de officier van justitie dat het 94 Sv beslag zou worden omgezet in 94a Sv beslag. Of dat nu slechts is aangekondigd, of er al een machtiging conservatoir beslag is gevorderd, een strafvorderlijk belang dat zich tegen teruggave van de voorwerpen verzet is het niet.
Onduidelijkheid over onderzoeksbelang
Dat de beschikking ook nog was gebaseerd op de overweging dat de ex-partner van klaagster werd verdacht van witwassen en het ten tijde van het behandelen van het klaagschrift ‘niet duidelijk was of de sieraden nog nodig waren voor onderzoek’, kon vernietiging daarvan niet voorkomen. Onduidelijkheid over het bestaan van een onderzoeksbelang maakt het voortduren van het beslag natuurlijk niet noodzakelijk. Het is de vraag wat de klaagster zal opschieten met het alsnog gegrond verklaren van het klaagschrift. Indien de machtiging conservatoir beslag in de tussentijd is afgegeven zou het zomaar kunnen dat zij haar sieraden alleen in de online catalogus van het veilinghuis nog terugziet.
