Nieuwe strafbaarstelling voor ‘uithalers’: van €95,- boete naar 1 jaar brommen

13 januari 2022

Door: Patrick van der Meij

De overheid heeft tot streven de strafrechtelijke aanpak van ondermijnende criminaliteit aanzienlijk te versterken. Daarbij hoort ook de aanpak van de problematiek van de grootschalige invoer van cocaïne via de havens van Rotterdam, Amsterdam, Moerdijk en Vlissingen. Die cocaïne komt in grote ladingen per container binnen, vaak wel met honderden kilo’s tegelijk. In 2021 werd in de haven van Rotterdam alleen al een enorme hoeveelheid cocaïne onderschept met een straatwaarde van in totaal meer dan 5 miljard euro.

Haven Rotterdam moeilijk te beveiligen

De bestrijding van deze wijze van invoer is moeilijk omdat een groot haventerrein als dat van Rotterdam lastig is te beveiligen. De enorme winst die wordt gemaakt met de handel in harddrugs maakt ook dat veel tussenpersonen zich ervoor lenen een oogje toe te knijpen. Het gaat dan om medewerkers van het havenbedrijf die hun toegangspassen uitlenen zodat onbevoegden ’s nachts gemakkelijk het terrein op komen. Ook in de logistieke keten zijn de beloningen hoog, zodat transporteurs en vrachtwagenchauffeurs gemakkelijk in de verleiding worden gebracht hun diensten te verlenen. Zelfs de douane blijkt vatbaar voor corruptie, zo volgt uit een recent onderzoeksrapport Beheersing Corruptierisico’s Douane Haven Rotterdam.

Hoge beloningen voor ‘uithalers’

Die hoge beloningen gelden ook voor de mensen die worden ingeschakeld om de containers leeg te halen, de zogenoemde ‘uithalers’. Uithalers zijn personen die een afgesloten en beveiligde containeropslagplaats binnendringen om de illegale lading zoals cocaïne en XTC uit containers te halen en zo beschikbaar te maken voor de criminele organisatie die de verdovende middelen heeft ingevoerd. Tot 1 januari 2022 was het in de situatie dat de uithalers (nog) niet bij de container met cocaïne waren aangetroffen niet mogelijk ze een hogere straf te geven dan een enkele boete voor het zich onbevoegd begeven op verboden terrein (art. 461 Sr). Het was voor het openbaar ministerie onder die omstandigheden lastig het bewijs te vergaren dat de uithalers op het havengebied bevonden voor de cocaïne. De boete van € 95,- die de uithalers kregen werkte bepaald niet afschrikwekkend: in 2021 werden bijvoorbeeld bijna 500 uithalers gepakt en beboet, waarvan sommige uithalers soms zelfs meerdere keren. Ten opzichte van de hoge beloning stelt een dergelijke boete natuurlijk niets voor.

Artikel 138aa Sr

Inmiddels is een nieuwe strafbaarstelling gecreëerd, te weten art. 138aa Sr. De bepaling maakt het strafbaar als misdrijf om zonder toestemming (wederrechtelijk) te verblijven op een besloten distributieplaats, opslagplaats of overslagplaats zoals een haven, vliegveld of spoorwegemplacement. De strafbedreiging gaat aanzienlijk omhoog. Voor het enkele verblijven op het terrein (art. 138aa lid 1 Sr) is de strafbedreiging een maximale gevangenisstraf van 1 jaar. Indien de toegang tot het terrein wordt verkregen door braak of inklimming, of door het gebruik van valse sleutels, van een valse order of een vals kostuum, of door middel van een valse of niet aan betrokkene toebehorende toegangspas, een valse hoedanigheid of misleiding van een bewaker (art. 138aa lid 2 Sr) is de strafbedreiging een gevangenisstraf van maximaal 2 jaren. Het laat zich maar lastig voorstellen hoe je kunt verblijven op de besloten distributieplaats zonder tegelijk gebruik te hebben gemaakt van die strafverzwarende omstandigheden uit lid 2, zodat de maximale gevangenisstraf al snel 2 jaren zal zijn. Als je samen met anderen op het terrein wordt betrapt wat eveneens vaak het geval is en zeker bij grotere ladingen, komt er in beide gevallen nog eens een derde bovenop de maximumgevangenisstraffen (art. 138aa lid 3 Sr). De gedachte achter de nieuwe strafbaarstelling is dat de hoge gevangenisstraffen afschrikwekkend werken en de uithalers niet zo heel snel meer bereid zouden zijn zich te lenen voor de nachtelijke expedities.

Grotere kans op agressie

De nieuwe strafbaarstelling lost niet het capaciteitsprobleem op van de beveiliging van het grote havengebied. Er is nog steeds veel mankracht en materiaal nodig om de uithalers te kunnen ontdekken. De verwachting is ook dat het lastiger zal worden de uithalers te overmeesteren en aan te houden. Voor een boete van € 95,- is verzet bij ontdekking niet echt nodig, maar als een lange gevangenisstraf boven het hoofd hangt, is de kans veel groter dat de beveiligingsbeambten en bewakers op agressie stuiten. Er wordt vanuit de havenbedrijven gevreesd voor wild-west-taferelen. Bovendien blijft de hoge beloning voor het uithalen erg aantrekkelijk ook in perspectief tot de zwaardere bestraffing. De vrees voor represailles vanuit de criminele organisatie bij het ineens afhaken is ook reëel. Opvallend is dat nauwelijks stil wordt gestaan bij de vraag waarom iemand zich leent voor de klus met alle gevaren van dien en of niet beter ook preventieve maatregelen kunnen worden genomen in plaats van alleen maar een hoge straf in te zetten. Geïnterviewde uithalers maken duidelijk hoezeer zij in de tang zitten en hoe ook hun omgeving last heeft van dreiging uit het criminele milieu als een klus wordt verprutst of als de uithaler beslist niet meer mee te doen. Dit geldt ook voor de uithalers die zich met gevaar voor eigen leven laten opsluiten in de container. Het verstikkingsgevaar is zelfs zo reëel dat het soms aanleiding vormt voor de uithalers om zelf de politie te bellen als ze niet uit de container kunnen komen. Hulp vanuit de criminele organisatie hoeft in elk geval niet te worden verwacht.

Potentiële uithalers vroegtijdig bereiken

De opdracht ligt dan ook in het voorkomen dat grote groepen jongeren met weinig vooruitzicht op een goede maatschappelijk ontwikkeling gemakkelijk afglijden bij de gedachte aan het maken van snel geld. Het is heel belangrijk de potentiële uithalers vroegtijdig te bereiken en te stimuleren om andere levenskeuzes te maken. Dat vergt een veel intensievere en meer structurele investering dan enkel een nieuwe strafbaarstelling en hoge gevangenisstraffen, maar wel een investering met een veel hoger te verwachten resultaat en uiteindelijk veel lagere maatschappelijke kosten. Het zou een mooi streven zijn voor de nieuwe Minister van Justitie en Veiligheid: van vrijhaven naar veilige haven.