Het ambtsedige proces-verbaal: mag het wat kritischer?

16 augustus 2019

Door: Paul Verweijen

Recent las ik een artikel in NRC-Handelsblad (nrc.nl) waarin Carel Broers alarm slaat over de cultuur binnen de politie. Broers was tot voor kort politieadviseur en lid van de diversiteitsraad van de Nationale Politie maar is per direct opgestapt. De reden hiervoor is dat er met zijn meldingen van grove misstanden binnen het korps door de leiding zelf niets werd gedaan. Hij noemt o.a. aanrandingen, seksueel ongepast gedrag en ernstige voorbeelden van discriminatie.

Agenten veiliger op straat dan op bureau

Agenten zouden zich op straat veiliger voelen dan op het bureau. Er zouden door agenten zelfs stukken worden opgesteld over gespreksverslagen met werknemers die bij elkaar gelogen zijn. ‘Chefs op alle niveaus denken ik kom er toch wel mee weg.’ Ook benoemt hij dat de negatieve interne sfeer doorwerkt in de bejegening naar burgers. ‘Veel staandehoudingen en aanhoudingen gebeuren met excessief, al dan niet verbaal, geweld.’

Bewijsregels in het strafrecht

Toen ik dit las dacht ik direct aan de bewijsregels in het strafrecht. Een van die regels luidt dat een verdachte nooit mag worden veroordeeld op basis van slechts één getuige-verklaring. Een belangrijke uitzondering op die bewijsregel vormt het proces-verbaal van een politieagent.

De rechter mag namelijk op basis van louter zo een proces-verbaal een verdachte veroordelen en dat gebeurt ook regelmatig. Dit is best opmerkelijk want er is geen enkel wetenschappelijk bewijs dat agenten beter zouden waarnemen dan de gemiddelde burger. Hoe dan ook is de bewijswaarde hoog en varen rechters en officieren over het algemeen blind op wat een agent zegt. Een vaak gehoord argument is dat een agent nu eenmaal op ambtseed een en ander opschrijft. Als hij jokt kan hij zijn baan verliezen en zelfs worden vervolgd. Dus waarom zou er aan een verklaring moeten worden getwijfeld?

Kritischer op verklaring agent

Toch merk ik in de praktijk dat een meer kritische houding op zijn plaats zou zijn. Ik geef een voorbeeld. Een paar jaar geleden stond ik een verdachte bij die werd verdacht van talloze inbraken. Hij zat al een tijd voorlopig gehecht. Er waren allerlei verdachten getapt en het was wel duidelijk dat de gebruiker van een bepaalde telefoon betrokken was bij de inbraken. De grote vraag was natuurlijk wie deze persoon was. Volgens een agente was het ‘100% zeker’ mijn cliënt.

Van 100% naar 60% zekerheid

Het viel mij op hoe stellig mijn cliënt ontkende. Na het uitluisteren van de fragmenten kreeg ook ik het idee dat dit nooit mijn cliënt kon zijn. Reden waarom ik besloot de agent te ondervragen. Tijdens het verhoor kwam ik erachter dat deze agent tijdens haar opleiding nooit wat heeft geleerd over herkenningen en de mogelijke valkuilen. Ook werd duidelijk dat ze mijn cliënt slechts één keer eerder kort had horen spreken tijdens een verhoor in een andere zaak. Ze kon niet zeggen waarom ze een en ander zo stellig had opgeschreven. Ze gaf nu op een schaal van 10 tot 100 aan dat ze 60% zeker was van haar verklaring. Cliënt kwam direct vrij en werd uiteindelijk vrijgesproken. Als deze agente niet was gehoord zou hij zonder meer zijn veroordeeld. De redenering zou er dan op zijn neergekomen dat zij het nu eenmaal op ambtseed had opgeschreven. En dat er geen enkele reden zou zijn om te twijfelen aan haar waarneming.

Drang op zaak op te lossen

Ik had bij de rechercheur overigens zeker niet het idee dat zij bewust een en ander zo stellig had opgeschreven. Mijn inschatting is de dat de ‘an sich’ begrijpelijke drang om de zaak op te lossen daarin een veel grotere rol heeft gespeeld. Maar hoe vaak zou dat gebeuren? En zijn rechters en officieren zich daar telkens wel van bewust?

Bewust vals proces-verbaal opmaken

Bovendien zijn er de afgelopen jaren talloze voorbeelden geweest waarin agenten bewust een vals proces-verbaal opmaakte. Zo werden drie verdachten veroordeeld tot onvoorwaardelijke gevangenisstraffen omdat agenten hadden opgeschreven dat ze geweld hadden gebruikt. Pas in hoger beroep werd duidelijk dat er beelden waren waarop juist te zien was dat er geen geweld was gebruikt door deze verdachten (rechtspraak.nl). Zonder deze beelden waren de verdachten nooit geloofd en ten onrechte veroordeeld. Mijn inschatting is dat niet iedereen het geluk heeft dat er beelden komen bovendrijven.

Het mag best wat kritischer

Ik wil met deze blog geenszins de politie zwart maken want het politiewerk verdient zonder meer veel meer respect dan het nu krijgt. Echter blijkt uit bovenstaande voorbeelden en het NRC-artikel zonder meer dat ook bij een organisatie als de politie rotte appels werken en dat ook onbewust een en ander mis kan gaan. Het mag daarom best wat kritischer!