Gun de jeugd een toekomst! Wel schuld, maar geen straf voor het veroorzaken van een dodelijke brand
21 juli 2020
Door: Chana Grijsen
Een jongen van 12 en een jongen van 13 jaar zijn kort geleden veroordeeld voor het veroorzaken van een fatale flatbrand in Arnhem tijdens Oud en Nieuw. Bijzonder is dat de rechter hen wel schuldig vindt aan de brand, maar geen straf heeft opgelegd. Hoe zit dat? Waarom hebben deze jonge brandstichters geen (flinke) straf gekregen?
In deze blog sta ik stil bij de rol die leeftijd speelt bij het beoordelen van strafbare feiten. Wanneer kan je een kind het plegen van een delict kwalijk nemen? Wat speelt er voor de rechter in jeugdzaken allemaal mee bij de keuze voor een straf? Deze vragen worden beantwoordt tegen de achtergrond van de jeugdstrafzaak die draait om de dodelijke flatbrand in Arnhem.
Jeugdige verdachten van brandstichting
Na de jaarwisseling was er in de landelijke media veel aandacht voor een brand die in een flatgebouw in Arnhem had gewoed. Logisch ook. Het ging om een heftige brand die, zo werd al snel duidelijk, door het afsteken van vuurwerk in de hal van de flat is ontstaan. De gevolgen zijn enorm en niet beperkt tot alleen wat brandschade. Als de stroom in de flat uitvalt door de brand, komt een compleet gezin in de lift vast te zitten. De vader en het jongste kind (4 jaar) overleven de brand niet en de moeder en een 8-jarig kind raken zwaar gewond. Wie heeft dit op zijn geweten? Die vraag hield de gemoederen in de uren na de brand flink bezig.
Al op Nieuwjaarsdag wordt duidelijk dat de politie twee verdachten in beeld heeft. Er worden twee minderjarige verdachten van 12 en 13 jaar, piepjong nog, aangehouden op verdenking van brandstichting. Onder het oog van de camera’s worden zij aan de arm van politieagenten de flat uit begeleid en naar het politiebureau gebracht. De verbazing en verontwaardiging is groot als de jongens korte tijd later alweer op vrije voeten zijn.
Voorarrest en jeugddetentie bij minderjarigen
Hoe is het in vredesnaam mogelijk dat verdachten van zo’n ernstig strafbaar feit worden vrijgelaten? Is er iets fundamenteel mis met ons rechtssysteem? Kijkend naar de ernstige gevolgen van de brand is het logisch is dat die vragen opkomen. Maar juist omdat het hier om jonge verdachten gaat is het vanuit strafrechtelijk oogpunt niet verbazingwekkend dat zij kort vast hebben gezeten. Ongeacht van welk feit een minderjarige wordt verdacht is de hoofdregel in het jeugdstrafrecht: “vrijheid, tenzij…”. Een jongere onder de 18 jaar komt alleen in uitzonderlijke gevallen in voorarrest te zitten en ook nog eens zo kort mogelijk. Niet alleen in Nederland, maar in bijna heel de wereld is dat zo. Die regel is namelijk opgenomen in het Internationale Verdrag voor de Rechten van het Kind (IVRK) en de ruim 200 landen die daarbij partij zijn moeten zich daar aan houden. Ook het opleggen van jeugddetentie gebeurt in jeugdzaken niet gauw. Die straf wordt gereserveerd voor hele ernstige strafbare feiten of voor jongeren die al vaker zijn veroordeeld. Bij het straffen van jongeren staat het pedagogisch karakter voorop. Hoe kunnen zij het beste leren van hun fouten? Vergelding voor slachtoffers of boetedoening voor de ernst van het feit staat op een veel lager plan dan bij strafzaken tegen volwassenen.
Waar ligt de (leeftijds)grens?
In Nederland kunnen kinderen onder de 12 jaar niet strafrechtelijk vervolgd worden. Dat is een harde ondergrens. Stel dat iemand van 11 jaar een moord pleegt dan kan die daarvoor dus niet voor de rechter worden gebracht. Er wordt van uitgegaan dat het plegen van delicten kinderen onder die leeftijd nog niet kan worden kwalijk genomen. De hersenen zijn dan nog niet voldoende ontwikkeld en het overzien van oorzaak en gevolg is nog niet goed mogelijk. De meeste landen hanteren zelfs een hogere leeftijdsgrens van 14 jaar voor strafrechtelijke vervolging. Vanuit de VN is ook het advies om kinderen vanaf 14 jaar voor een rechter te brengen en liever nog vanaf 15 of 16 jaar. Nederland loopt daarin dus achter. Het is te hopen dat onze wetgever op basis van recente wetenschappelijke inzichten over de ontwikkelingen van jongeren uiteindelijk ook tot de beslissing komt de leeftijd voor strafrechtelijke vervolging omhoog moet.
Geen straf voor een fatale brand
Wat heeft voor de rechter in de zaak van de flatbrand in Arnhem uiteindelijk de doorslag gegeven om geen straf aan de twee jongens van 12 en 13 op te leggen? Belangrijk is dat de rechter vindt dat de jongens niet de bedoeling (opzet) hebben gehad om brand te stichten. Heel slim is het natuurlijk niet om vuurwerk in de hal van een flat af te steken, maar zij hebben daarbij een verkeerde inschatting van de risico’s gemaakt. Het zijn twee jonge kinderen, die de gevolgen en vreselijke afloop van hun gedrag nog niet goed konden overzien. Is het opleggen van een straf dan niet nodig om een signaal naar de maatschappij af te geven en voor de nabestaanden? De rechtbank vindt van niet. Deze jongens zullen hun hele leven een schuldgevoel met zich meedragen. Dat is al moeilijk genoeg. Om herhaling van fout gedrag te voorkomen is afsluiting van een zwarte bladzijde in een jong mensenleven vaak belangrijk. De rechtbank gunt deze jongens boven alles een toekomst waarin zij zich niet identificeren met deze dodelijke brand. Met het oog op de toekomst is het juist voor de maatschappij belangrijk dat zij geen straf krijgen. Dat klinkt misschien krom, maar doet deze jeugdigen recht!