De proefballon ‘rolexcontrole’ doorgeprikt: onwettig en onwenselijk.

8 januari 2018

Door: Max den Blanken

De Rotterdamse korpschef Frank Paauw lanceerde recent het plan om dure jassen en horloges van jongeren af te pakken als niet duidelijk is hoe deze spullen zijn betaald.[i] Daarbij zocht Paauw aansluiting bij de zogenoemde ‘patseraanpak’ waarbij dure auto’s kunnen worden ontnomen.

Een uitleg waarom de juridische basis van dit plan zeer wankel is, de vergelijking met de patseraanpak niet opgaat en de voorgestelde methode maatschappelijk negatieve effecten zal hebben, onder meer voor het gezag van de politie zelf.

Patseraanpak

Bij een patsercontrole van auto’s ziet de politie in het systeem dat een 18-jarige jongen een auto van (dagwaarde) een ton op zijn naam heeft staan. Dit roept terecht vragen op; hij kan de auto nooit met zijn krantenwijk hebben bekostigd. Zo ontstaat er een verdenking ter zake van witwassen (art. 420bis Sr). Daarbij is de redenering dat de criminele financiering van de auto niet door de politie aangetoond hoeft te worden als er geen andere fatsoenlijke verklaring denkbaar is.

Nu er een objectief gerechtvaardigde verdenking is kan de auto door de politie in beslag worden genomen in het kader van de waarheidsvinding (art. 94 Sv) of ter zekerheidsstelling (art. 94a Sv). Het is dan aan de 18-jarige jongen om te onderbouwen dat de auto niet met crimineel geld is gefinancierd. Dit is een in de rechtspraak geaccepteerde omkering van de bewijslast, een uitzondering op de regel dat de verdachte zijn eigen onschuld niet hoeft te bewijzen.

Als de jongen dat niet kan, dan krijgt hij zijn auto niet terug en wordt hij veroordeeld voor witwassen. Terecht, want hoewel er geen zicht is gekregen op het gronddelict, rijdt hij rond in een auto die wel uit criminele activiteiten afkomstig móet zijn – en dat is ondermijnend.

Statusverhogende jas

Nu naar het plan om kleding in beslag te nemen. Als voorbeeld de (onder jongeren) zeer populaire Canada Goose jas van circa 1000 euro. Dit is het type jas waar op straat status aan wordt ontleend, hetgeen de politie hoopt te bestrijden.

Allereerst ontbreekt het de politie aan objectieve mogelijkheden om (anders dan bij een auto) vast te stellen wie de eigenaar is – de jongen kan de jas van zijn vader dragen. Daarnaast is waardebepaling discutabel. Een tweedehands jas kost misschien de helft, een nepper kost 100 euro.

In het eerste voorbeeld kan de 18-jarige jongen de auto nooit zelf legaal hebben bekostigd. Met de jas is dat anders – zelfs een echte, nieuwe Canada Goose jas heb je na 1 á 2 maanden vakkenvullen bij elkaar gespaard. Er is daarmee (anders dan bij de auto) geen objectief gerechtvaardigde verdenking dat het ‘niet anders kan zijn dan dat’ de jas met crimineel geld is gefinancierd. Nu er geen aanwijzingen zijn voor een strafbaar feit is beslag wettelijk niet toegestaan.

Bovendien is de omkering van bewijslast (’toon maar aan waarvan deze jas is betaald’) alleen toegestaan in situaties waarbij er geen andere fatsoenlijke verklaring denkbaar is (vakkenvullen, jas van vader, nepper, kerstcadeau). Dat is bij de jas dus anders dan bij de auto.

Wettelijk gezien mág de politie de jas niet in beslag nemen om het enkele feit dat deze duur is en hoeft de eigenaar ook niet aan te tonen hoe deze is gefinancierd. Dat de politie zich aan de wet dient te houden behoeft verder geen betoog.

Negatieve maatschappelijke gevolgen

Wie denkt dat de politie uitbreid onderzoek gaat doen naar de herkomst, echtheid en financiering van de jas leeft met zijn hoofd in de wolken over de dagelijkse politiepraktijk. Die praktijk zal zijn: de politie ziet een jonge jongen met een dure jas, dwingt hem die jas ter plekke af te staan en neemt hem mee. Nu objectieve maatstaven ontbreken gebeurt dit op basis van een onderbuikgevoel. Korpschef Paauw zegt stoer: “We gaan ze uitkleden op straat”.

Het is vervolgens aan die jongen zelf de jas terug te krijgen, en dat is geen sinecure. Recent beschreef De Nationale Ombudsman de praktijk van politiebeslag als een ‘zwart gat’: “je weet niet waar het voorwerp is en wat ermee gebeurt.”[ii] Als de politie zelf niet tot teruggave over wil gaan duurt het realistisch gezien ergens tussen de drie maanden en twee jaar voordat je de jas terugkrijgt (als hij niet is zoekgeraakt). Uit ervaring: dit zijn de meest frustrerende procedures binnen het strafrecht.

Natuurlijk zal de voorgestelde methode ook jonge drugsdealers raken die hun jas met crimineel geld hebben betaald. Met hun hoef je geen medelijden te hebben. Probleem is dat deze methode ook een hoop hardwerkende jongeren zal treffen.

In mijn vaste supermarkt in Amsterdam-West staat het ’s avonds vol met vakkenvullende middelbare scholieren die na sluitingstijd vertrekken in een dergelijke jas. Gezien de status die zo’n jas geeft zijn ze bereid ervoor te sparen. In Rotterdam zal dat niet anders zijn.

Daar kan je van alles van vinden – maar dat is grootstedelijke jeugdcultuur anno nu. Als je zo’n hardwerkende jongen op 15-jarige leeftijd op straat vernedert door hem ten overstaan van zijn vrienden en familie uit te kleden – wat voor signaal geef je dan af?

Die jongen voelt zich terecht gestigmatiseerd. Dat de jas maanden later met excuses wordt teruggegeven zal niets afdoen aan dat gevoel. Daarmee draag je bij aan een gevoel van onveiligheid bij een kwetsbare groep jongeren die vatbaar zijn voor verleidingen van criminaliteit.

Die jongeren moet je binnenboord houden. Het is daarbij van groot belang om de rotte appels aan te pakken – maar ook om de welwillende jongens te stimuleren. Bijvoorbeeld door te laten zien dat je óók die Canada Goose jas kan kopen als je bij de politie werkt. De politie klaagt dat het moeilijk is allochtone agenten te rekruteren, dat er onder grootstedelijke jongeren weinig draagvlak is om de politie informatie te verschaffen, et cetera.[iii] Dit plan is een stap in de verkeerde richting.

Conclusies:

1. Het plan om jassen af te pakken is in strijd met de wet.
2. Nu objectieve maatstaven ontbreken zal worden afgepakt op basis van onderbuikgevoel, wat willekeur en stigmatisering in de hand werkt.
3. Het plan heeft negatieve maatschappelijke effecten.

Slecht plan.

[i] https://www.telegraaf.nl/nieuws/1495189/politie-pakt-dure-jas-en-horloge-af

[ii] https://www.nationaleombudsman.nl/onderzoeken/2016075-onderzoek-over-de-uitvoeringspraktijk-van-inbeslagname-van-voorwerpen

[iii] https://www.ad.nl/binnenland/met-spoed-gezocht-allochtone-agent~a0955afe/