Consiglieri ‘Whenever I Say I Am A Little Concerned, I Am Very Concerned’ – The Irishman

11 augustus 2021

Door: Patrick van der Meij

Barometer

Wie de stand van het recht probeert af te lezen als een barometer, beseft direct dat de strafrechtspleging in onstuimig weer verkeert. De successen die justitie boekt in de criminaliteitsbestrijding kunnen niet verbloemen dat de georganiseerde misdaad schijnbaar welig tiert en veel beslag legt op de beperkte opsporingscapaciteit en zittingsruimte. Het is duidelijk zichtbaar dat enerzijds het criminele milieu verder verhardt, maar ook dat anderzijds nauwelijks middelen worden geschuwd om die criminaliteit op te sporen. Ook dat vormt een bedreiging voor de legitimiteit van de strafrechtspleging. Schrikbarende vergeldingsacties rondom grootschalige drugsconflicten worden afgewisseld met de (her)introductie van zeer ingrijpende opsporingsmethoden zoals de inzet van criminele burgerinfiltranten en de Mr Big methode, met het schaduwen van advocaten en met de ontvoering en bedreiging van verdachten zoals in de afperszaak rondom het fruitbedrijf in Hedel.

Dat undercoveragenten niet terugdeinzen ook een onschuldige maandenlang te achtervolgen en in de waan te brengen dat zij wordt bedreigd vanuit het criminele milieu, werd onlangs duidelijk in de strafzaak rondom de moord op kapper Seif Ahmed. ‘Vergismoorden’ door criminelen en ‘vergisintimidaties’ van justitie als twee uitersten van een breed spectrum aan uitwassen die de rechtsstaat vergaand onder druk zetten. Waar bij justitie het doel de middelen nog zou heiligen, lijkt nog maar weinig heilig in het criminele milieu. Het is de vraag waar deze wedloop zal eindigen. Met de absurde moorden op strafrechtadvocaat Wiersum en vertrouwenspersoon De Vries liggen de dieptepunten in elk geval veel dieper dan wat voor velen voorstelbaar was. Die moorden veroorzaken in de eerste plaats onherstelbaar leed bij de achtergebleven dierbaren, maar raken als afgeleide ook alle betrokkenen die een aandeel leveren aan de strafrechtspleging. Niemand verkiest dit, iedereen raakt vertwijfeld.

Polarisatie

De stand van de barometer dringt de gedachte op dat we in de strafrechtspleging zuinig behoren te zijn op elkaar. Daar hoort bij dat iedereen ervoor waakt te polariseren door op de persoon of op de beroepsgroep te spelen. De strijd in de zittingszaal hoort een juridisch-inhoudelijke te zijn. In zaken waarin de gemoederen hoog oplopen en waarin veel wordt gevergd van alle procesdeelnemers, blijkt dat soms lastig. Dit volgt bijvoorbeeld ook uit het strafproces van de verdachten van de moord op Wiersum waarin de verdediging en het openbaar ministerie elkaar de maat nemen en elkaars rol in twijfel trekken. In een omvangrijke, ingrijpende strafzaak is veel media-aandacht en krijgt het grote publiek veel van die strijd mee. Ongeacht hoe genuanceerd die verslaglegging doorgaans is bij dat soort strafprocessen komt de geschetste gang van zaken in de zittingszaal de strafrechtadvocatuur vaak op onbegrip te staan. Zonder kennis van het dossier past echter terughoudendheid in het oordeel over het optreden van de advocaten en de officiers van justitie. De belangen die spelen zijn voor buitenstaanders vaak niet te overzien. Bovendien hebben zowel advocaten als officiers van justitie een taak te vervullen die eraan bijdraagt dat alle belangen over het voetlicht komen en dat de rechter een vonnis kan vellen. De meer ingewijden in het strafrecht past die terughoudendheid in het oordeel over de procesdeelnemers nog veel meer, aangezien die kunnen bedenken wat op het spel staat.

Onderbuik

Het is in dat licht bezien verbazingwekkend wat in de media allemaal wordt gezegd. Oud-strafrechtadvocaat Van der Kruijs maakte het in het Brabants Dagblad erg bont in zijn bespreking van het optreden van de advocaten in de Wiersum-zaak. Met zijn instemming dat maar weinig mensen waardering voor het optreden van de advocaten zullen hebben, stelt Van der Kruijs dat ‘de verdediging middelen inzet die zijn gericht op verstoring en niet op het dienen van het recht’. De advocatuur maakt zichzelf opnieuw irrelevant, aldus de oud-advocaat. De hele advocatuur, irrelevant, en niet voor het eerst, maar opnieuw. Vervolgens wordt de verdedigingslijn ontleed, het zwijgrecht gehekeld, het gebrek aan onderbouwing van alternatieven rond de toedracht benoemd, met als slotsom dat het een zwak optreden is en de verweren niet zullen slagen. Maar zelfs als dat het geval zou zijn, zal de rechtbank gewoon vonnis kunnen wijzen? Waarom moeten die raadslieden dan worden besmeurd, nota bene door een voormalig vakgenoot die toch met al zijn ervaring dient te beseffen dat je met enkel citroenen geen zoete limonade kan maken? Het is bijna ironisch in het licht van zijn beschouwing dat Van der Kruijs vervolgens nalaat te onderbouwen hoe ‘de hele advocatuur’ het hier zou hebben laten afweten, maar eigenlijk is het vooral kwalijk en berokkent hij zijn oude beroepsgroep met de beschouwing schade. Het blijft ook niet bij die ene beschouwing. In het NRC herhaalt Van der Kruijs, off topic van het punt dat hij probeert te maken (al wordt dat punt mij niet helemaal duidelijk), dergelijke ongefundeerde onderbuikvruchten. ‘Wat onbesproken blijft en misschien wel ongezegd moet blijven is de inzet van met name randstedelijke advocatuur die als het ware het legale verlengstuk vormen van de ongekend zware criminelen. […] De publieke instemming evenwel duidt op grote weerstand tegen de wijze waarop advocaten in dit soort zaken optreden.’ Waar blijkt dit uit, is dit te onderbouwen anders dan met ‘een gevoel’ en een verder onsamenhangend betoog? Of vreet het publiek vooral wat het gevoerd krijgt? Misschien zou Van der Kruijs inderdaad boude stellingen die hij niet kan onderbouwen ook niet moeten poneren, vooral niet als die zo gemakkelijk worden nagebauwd door anderen die de strafrechtadvocatuur helemaal niet goed gezind zijn. Het lijkt me toch dat Van der Kruijs uit zijn eigen loopbaan wel kan herinneren hoe naar het is als ‘het publiek’ vrijblijvend onversneden woede mag uiten in een heksenjacht op een veroordeelde en diens raadsman.

‘Er was eens een strafrechtadvocaat die sprookjes vertelde…’

Het geluid dat het anders moet in de strafrechtadvocatuur, staat helaas niet op zichzelf. Ook een gepokt en gemazelde strafrechtadvocaat als Ausma wijdt uitgebreide memoires aan een ferme loopbaan, waarin vooral duidelijk wordt dat hij zelf is stukgelopen op het zijn van de strafrechtadvocaat die hij vroeger was. Begrijp me niet verkeerd, ik snap zijn bedenkingen goed ten aanzien van de heftige zaken waarin hij zelfs knollen voor citroenen heeft moeten verkopen, maar dan zou wat mij betreft de simpele oplossing erin zijn gelegen dat dan inderdaad niet meer te doen. Een strafrechtadvocaat heeft op dat punt namelijk alle vrijheid als hij de belangen van zijn cliënt maar leidend laat zijn, met als oplossing dat de cliënt onder de gegeven omstandigheden wordt bijgestuurd in een optimale verdedigingsstrategie dan wel dat de cliënt wordt weggestuurd naar een andere advocaat die een andere verdedigingslijn propageert die beter bij de wensen van die cliënt past. Let wel: dit gebeurt, dit is in de meeste gevallen de gangbare praktijk van de strafrechtadvocaat anno 2021. Veel minder dan vroeger wordt gehamerd op het zwijgrecht, strafrechtadvocaten lenen zich niet voor het uitdenken van alternatieve scenario’s voor hun cliënten, de tijd van ‘sprookjes’ is voorbij als die er al is geweest. Het boek werkt de idee in de hand dat Ausma als één van de weinigen het licht heeft gezien en dat het gros van de strafrechtadvocaten niet zijn waarheid in pacht heeft. Het boek kan voor de onzorgvuldig lezende buitenstaander de indruk wekken dat strafrechtadvocaten enkel hun cliënten faciliteren en zo het verlengstuk vormen van de daden waarvan die cliënten worden verdacht. Het gevaar is dat omdat Ausma en Van der Kruijs insiders zijn, zij serieus worden genomen in hun kritiek op hoe zij zelf het vak hebben beoefend en dat nu projecteren op de hele strafrechtadvocatuur. Genuanceerde verhalen over het echte advocatenwerk en de reële verdiensten worden gemakkelijk genegeerd omdat die het grof vertekende beeld tegenspreken.

Het reële gevaar

De negatieve beeldvorming vormt een reëel gevaar. Het zijn namelijk niet enkel meer de buitenstaanders die met makkelijke meningen de beroepsgroep diskwalificeren. In NRC zette oud-directeur van het Pieter Baan Centrum Heijdelberg in een verder aardige opinie over een meer structurele benadering van de criminaliteitsbestrijding ‘delen van de strafrechtadvocatuur’ weg als consiglieri ‘die met dure auto’s, horloges en Italiaanse maatpakken in woord en beeld aansluiten bij de cultuur van de jonge, zeer gewelddadige criminelen’ en ‘de rechtszaal binnenstappen alsof ze zijn gecast in films als The Godfather en The Irishman’. Zinloos maar schadelijk gekrakeel, en bovendien onnavolgbaar in het licht van de recente bevindingen over de structurele onderbetaling van de sociale advocatuur. Hoogleraar criminologie Kolthoff vroeg zich op social media af (inmiddels verwijderd), naar aanleiding van een al wat ouder, genuanceerd en uitgebreid tweeluik over de strafrechtadvocatuur in De Groene Amsterdammer, wat er toch mis is met het ethisch kompas van strafrechtadvocaten. ‘Niet zoveel’ luidt wat mij betreft het simpele antwoord op die retorische vraag, maar misschien heb ik het tweeluik wat eerder en beter gelezen. Het probleem is niet zozeer dat beide deskundigen te kort door de bocht wat ongerief spuien in opinies en zelf blijkbaar geen goed beeld hebben van de strafrechtadvocatuur, maar wel dat die daarmee bijdragen aan de beeldvorming bij een veel grotere groep buitenstaanders die de strafrechtadvocatuur gemakkelijk verkettert. Bijzonder genoeg lijken beiden zich te baseren op die ene strafrechtadvocaat die in een zucht naar aandacht zo graag vertelt dat hij een Rolex moet dragen om door zijn clientèle serieus genomen te worden, maar die is dan ook flink aangepakt door de beroepsgroep.

Door op deze wijze – Van der Kruijs, Heijdelberg, Kolthoff – naar de strafrechtadvocatuur te kijken, raakt de barometer verder in het rood. Juist in de strijd tussen de verharde georganiseerde criminaliteit en niets ontziende opsporing van strafbare feiten is de strafrechtadvocaat hoognodig voor de-escalatie en controle. Dat betekent niet dat geen kritiek mag worden geuit op de strafrechtadvocatuur. Het betekent wel dat een breed gedragen verantwoordelijkheid bestaat voor iedereen met enige kennis en verstand van de strafrechtspleging om die advocaten niet gemakkelijk weg te zetten als maffiamaatjes. Stop met het ongefundeerd bashen van de gehele strafrechtadvocatuur omdat er een aantal strafprocessen is waarin verdachten van heftige feiten terechtstaan en het advocatenwerk ‘het publiek’ tegen de borst stuit. Strafrechtadvocaten zijn misschien wel de laatste grenspost, het laatste streepje op de barometer voordat die overloopt. Strafrechtadvocaten verdienen bescherming in plaats van verdachtmakingen.

P.P.J. van der Meij, woensdag 11 augustus 2021