Is ontsnappen uit de gevangenis strafbaar?

13 februari 2020

Vorige week ging het hoger beroep van start in de strafzaak die de ‘helikopterkaping’ is gaan heten: een poging van negen mannen om Benaouf A. te bevrijden uit de gevangenis met behulp van een helikopter. Het draaiboek van de negen verdachten zou prima dienst kunnen doen als script voor een Hollywood blockbuster.

Ontsnappen uit de gevangenis

En hoewel de Oscar voor meest indrukkende poging ongetwijfeld naar deze mannen zou gaan, zijn er de afgelopen tijd vaker berichten geweest dat een gedetineerde probeerde te ontsnappen. Zo wist een gedetineerde uit een gevangenis in Rotterdam te ontsnappen in een vuilniszak en zijn er volgens justitie aanwijzingen dat Dino S. en Omar L. ook een poging hebben ondernomen. Daarom in deze blog meer over ontsnappen.

A bird in a cage

Ontsnappen uit een gevangenis is in Nederland niet strafbaar. Hulp bieden bij ontsnappen is volgens de wet wél strafbaar. Maar voordat je plannen gaat maken: deze wet ziet eigenlijk alleen op ongehinderd de gevangenis uitlopen en daar is een gevangenis nu net niet op ingericht. Een gedetineerde begaat bij een ontsnapping daardoor al snel een ander strafbaar feit. Denk aan het forceren van een deur, het bedreigen van een bewaker of het vernielen van een raam. Straffeloze ontsnappingen komen dus zelden voor.

Straffeloos ontsnappen

‘Straffeloos’ is eigenlijk ook niet geheel straffeloos. Als een gedetineerde ontsnapt of daar een poging toe doet, wordt hij misschien niet gestraft volgens de wet. Maar dat betekent niet dat het zonder gevolgen is. Een gedetineerde wordt vaak onmiddellijk overgeplaatst naar het Spartaanse regime van de zwaarst beveiligde inrichting in Nederland, de EBI in Vught en alle verloven en andere privileges worden ingetrokken. Het is misschien niet strafbaar maar beloond worden degenen die het proberen zeker niet.

Always on the run

En dan, de gedetineerde is buiten na een geslaagde ontsnapping. De meeste ontsnapte gedetineerden houden het niet lang vol. Ze worden direct gesignaleerd in nationale en internationale politiesystemen (op dit moment staan ook ontsnapte gedetineerden op de nationale opsporingslijst, je kunt dus meehelpen zoeken). Vrij reizen is onmogelijk en een specialistisch team van politieagenten – het team Fugitive Active Search Team NL (FastNL) – zet de achtervolging in. Zij hebben verstoppertje binnen Nederland tot een kunst verheven. Om die reden kiezen veel voortvluchtigen voor het buitenland. Maar ook in het buitenland is het niet eenvoudig om onder de radar te blijven. Nederland heeft met de meeste landen ter wereld verdragen die zien op het opsporen en uitleveren van gezochte personen. Met landen waarmee Nederland geen verdrag heeft bestaat de mogelijkheid om incidentele afspraken te maken. Het is daarom ook lastig om in het buitenland uit handen van de Nederlandse justitie te blijven.

What animal lives in a cage?

Waarom bestraffen wij ontsnappen niet? Geen gekke gedachte, in landen als Canada, Frankrijk en Engeland is het strafbaar. Het kabinet heeft door de Vrije Universiteit Amsterdam laten onderzoeken wat de voor- en nadelen zijn voor Nederland. Een voordeel is dat ongewenst gedrag wordt bestraft in plaats van straffeloos blijft. Een nadeel is dat bestraffing waarschijnlijk het aantal pogingen tot ontsnapping niet verandert. Een mens heeft nou eenmaal een natuurlijke drang naar vrijheid waardoor zelfs de hoogste straf niet voorkomt dat een poging wordt ondernomen.

Pakkans groot

Waarom dan al die moeite doen voor die paar gedetineerden die het proberen en uiteindelijk vrijwel altijd worden gepakt? Het is misschien verstandiger om geld en energie te steken in het voorkomen van ontvluchtingen, bijvoorbeeld door verbeterde beveiliging of maatregelen tegen vluchtgevaarlijke gedetineerden. Tot slot zijn veel van de gedetineerden waarvan justitie dacht dat ze probeerden te ontsnappen veroordeeld tot een levenslange gevangenisstraf. In Nederland betekent levenslang een leven lang in de gevangenis. Welke bijkomende gevangenisstraf voor ontsnapping ga je die gedetineerden dan geven?