Aanwezigheidsrecht of aanwezigheidsplicht?

16 juni 2020

Recent werd bij de rechtbank Midden-Nederland de Utrechtse tramschutter veroordeeld tot een levenslange gevangenisstraf. De strafzaak was in meerdere opzichten een interessante te noemen. Niet in de laatste plaats door de impact die het feit op de samenleving heeft gehad. Wat juridisch een interessant aspect was van de zaak, was het feit dat de verdachte verplicht was bij de zitting aanwezig te zijn. Hoe zit dat precies?

Is aanwezigheid bij je eigen strafzaak een recht of een plicht?

Aanwezigheidsrecht

In beginsel is aanwezigheid een recht en geen plicht. Een verdachte kan normaal gesproken kiezen of hij of zij bij zijn of haar zitting aanwezig wil zijn. Een verdachte kan er ook voor kiezen om niet te verschijnen, maar wel zijn of haar advocaat te machtigen namens hem of haar het woord te voeren. In de praktijk gebeurt dat regelmatig.

Verschijningsplicht

Het machtigen van een advocaat om het woord te voeren kan overigens niet altijd. Wanneer de rechtbank meent dat het wenselijk is dat een verdachte aanwezig is bij de (inhoudelijke) behandeling van de strafzaak, kan de rechtbank een bevel afgeven waardoor een verdachte verplicht is te verschijnen. In de praktijk wordt daarbij vaak eveneens een bevel medebrenging afgegeven. De verdachte wordt dan opgehaald en naar de rechtbank gebracht. Dat is in de zaak van de Utrechtse tramschutter gebeurd. Hoewel de verdachte in die zaak zelf niet bij de zitting aanwezig wilde zijn, achtte de rechtbank het wel wenselijk dat hij zou verschijnen.

Aanwezigheid als schorsingsvoorwaarde

Een andere uitzondering is wanneer de voorlopige hechtenis van de verdachte is geschorst. In de voorwaarden die aan de schorsing van de voorlopige hechtenis ten grondslag liggen, wordt vaak opgenomen dat de verdachte verplicht is op iedere oproep van politie en/of justitie te verschijnen. Wanneer iemand dan niet verschijnt op de zitting, worden schorsingsvoorwaarden overtreden. De schorsing van de voorlopige hechtenis kan dan worden opgeheven. Ook in dat geval is het machtigen van een advocaat om het woord te voeren en zelf niet te verschijnen dus niet mogelijk.

Wetsvoorstel uitbreiding slachtofferrechten
Behoudens deze uitzonderingen is aanwezigheid bij je eigen strafzaak dus een recht en geen plicht. De vraag is alleen wel voor hoe lang dat nog zo blijft. In november 2019 is er door minister Dekker een wetsvoorstel ingediend waarmee het bij ernstige gewelds- en zedenzaken voor een verdachte die zich in voorlopige hechtenis bevindt verplicht wordt om op de zitting te verschijnen. De gedachte daarachter is dat het slachtoffer zijn of haar spreekrecht kan uitoefenen in het bijzijn van de verdachte.

Dat zou volgens de minister bijdragen aan het voorkomen van misdrijven en helpen om een verdachte inzicht te geven in de gevolgen die het misdrijf met zich mee hebben gebracht. Het is wellicht nog maar de vraag of die doelen daarmee daadwerkelijk gediend worden. Wordt vervolgd!