Visie voor witwasaanpak: houdt minister wel voldoende rekening met privacy?

6 februari 2025

Door: Sabine Pijl & Bart van Beek

Bron: Mr online, 24 januari 2025

Het systeem voor de witwasaanpak is vastgelopen, zo stelt de minister van Financiën in een recente brief aan de Tweede Kamer. Met zijn in dezelfde brief voorgestelde aanpak blijft hij de lijn doorzetten die eerder juist sterk werd bekritiseerd.

Op 22 januari werd in de Tweede Kamer gedebatteerd over de toekomst van de financiële sector in Nederland. Ter voorbereiding stuurde de minister van Financiën op 20 januari jl. een brief naar de Tweede Kamer met daarin zijn visie voor die toekomst. Met name zijn visie op de witwascontrole door banken trok de afgelopen dagen veel aandacht in de media. “Privacy inleveren om criminele witwassers te pakken? Volgens minister Heinen van Financiën kan het niet anders”, kopt de Volkskrant. Een zorgwekkende kop.

De visie van de minister komt voort uit de op dit moment weinig efficiënte witwasaanpak. Daarin hebben de banken een poortwachtersfunctie; zij monitoren alle transacties en dienen elke ongebruikelijke transactie te melden op basis van de Wet ter voorkoming van witwassen en de financiering van terrorisme (Wwft). Dit leidde de afgelopen jaren tot een steeds groter wordende vloedgolf aan meldingen, die allemaal binnenkomen bij de Financial Intelligence Unit (FIU). In het meest recente jaarverslag meldt de FIU dat zij in 2022 ruim 1,8 miljoen meldingen van ongebruikelijke transacties ontving. In 2021 waren dit nog ruim 1,2 miljoen meldingen. De FIU beoordeelt deze meldingen op mogelijk verdachte transacties, die dan worden doorgezet naar de opsporingsautoriteiten. Wat blijkt? Ondanks de enorme toename van het aantal ongebruikelijke transacties, blijft het absolute aantal verdachte transacties sinds 2020 elk jaar dalen. Dat er een efficiëntieslag valt te behalen in de witwascontrole van de banken lijkt dan ook evident.

Ondertussen gaat een toenemende vloedgolf aan meldingen van de banken gepaard met strengere controles op hun klanten. Daarbij dient te worden gewaakt voor mogelijke inbreuken op grondrechten van particulieren en ondernemers. In de praktijk komt het zeer regelmatig voor dat banken vergaande vragen stellen aan hun klanten vanuit de angst dat zij de Wwft-regels niet naleven. Bij een onbevredigend antwoord kunnen de gevolgen groot zijn, zoals het opzeggen van de klantrelatie en dus de facto uitsluiting van deelname aan het maatschappelijk verkeer.

De minister stelt in zijn brief dat er drie tegenstrijdige belangen spelen bij de witwasaanpak. Namelijk 1) het voorkomen van witwassen, 2) het beperken van regeldruk voor poortwachters en klanten, en 3) het waarborgen van privacy. De minister vindt dat we daarbij eerlijk moeten zijn over het afruilen van deze belangen: “Streng zijn op criminelen, geen inperking van privacy en minder regeldruk: het kan niet allemaal tegelijk”. Zijn prioriteit ligt op het schoonhouden van het financiële stelsel, waarbij hij voorstelt dat poortwachters meer gegevens met elkaar delen. “Deze gegevensdeling dient uiteraard te voldoen aan het recht op privacy”, zo benoemt de minister.
Er klinkt echter al een tijd vanuit verschillende hoeken juist op dit punt kritiek. Zo uitte de Raad van State in 2022 al zijn zorgen over de gezamenlijke aanpak van witwassen door onder andere banken. Daarbij signaleerde de Raad van State risico’s op onterechte uitsluiting van het maatschappelijke verkeer en vergaande inbreuken op grondrechten. Ook de Autoriteit Persoonsgegevens uitte eerder haar zorgen over samenwerken door banken bij deze controles, en vreesde daarbij voor een “ongekende massasurveillance door banken”. Het is daarom maar te hopen dat de minister met zijn voorgestelde aanpak voldoende rekening houdt met de grondrechten van burgers.