Regenbooggezin

3 december 2018

‘Cause you were born this way, baby

Over donorschap in het regenbooggezin

Het was een warme zomerdag. “Nou, dan zal ik het maar gelijk vertellen,” zei de jongen na het tweede biertje op de eerste date met het tindermeisje. “Biologisch gezien is die peuter op de foto niet mijn neefje, maar mijn kind.” Het meisje lachte voorzichtig. “Mijn zus valt op vrouwen en ik heb hen geholpen hun kinderwens te vervullen,” vervolgde de jongen. “Dus… jij hebt je zus zwanger gemaakt?” Het meisje keek de jongen vragend aan. “Nee joh, dat kan niet hè. Ik heb mijn zaad gedoneerd aan de vrouw van mijn zus en zij zorgen samen voor mijn neefje (…)” “Oh wat knap, maar… hoe zit dat dan juridisch?”

Regenbooggezinnen

Ja, hoe zit dat juridisch? Het is anno 2018 steeds gebruikelijker: regenbooggezinnen, gezinnen waarin het ouderschap wordt vervuld door een vrouwenstel, een mannenstel of door meer dan twee ouders, van wie één niet-heteroseksueel is. Wat is er dan mogelijk wanneer u een kinderwens heeft. Wie heeft er welke rechten? Waar moet u op letten bij het vinden van een donor of draagmoeder en hoe legt u dat vast?

Deze blog gaat in het kort in op de juridische positie van de actoren in het regenbooggezin en is onderdeel van reeks blogs over dit onderwerp. Heeft u een meer specifieke vraag? Aarzel dan niet om contact op te nemen met één van onze familierecht specialisten.

Donorschap

Voor vrouwen met een kinderwens die alleenstaand zijn of samen leven met een vrouw, zijn er verschillende opties. Allereerst kan worden gekozen voor donorschap. De wensmoeder wordt dan zwanger met behulp van een zaadcel van een donor. Er zijn verschillende soorten donoren. Deze worden gecategoriseerd in a-donor, b-donor of c-donor. Tot 2004 hadden stellen de mogelijkheid om te kiezen voor een a-donor: een donor die niet bekend zou worden bij kind en ouders. Dat is op dit moment niet meer mogelijk.

Identiteit en afstammingsinformatie

Het recht van een kind om zijn identiteit en afstammingsinformatie te kennen, woog destijds zwaarden dan het recht van een anonieme donor om onbekend te blijven. De wensouders kunnen dus alleen maar kiezen voor een b- of een c-donor. De b-donor is een donor die zijn sperma heeft gedoneerd bij een kliniek. Het kind dat twaalf jaar oud is, kan meer informatie opvragen over de b-donor en vanaf zijn zestiende levensjaar de persoonsgegevens krijgen. Let op: dit is een mogelijkheid voor het kind, niet voor de donor. Sindsdien is het in Nederland verboden om een kind te krijgen met behulp van een a-donor. De laatste categorie donoren is de c-donor. Dit is een bekende donor, zoals in het voorbeeld in de eerste alinea de broer van een van de wensouders.

De bekende donor en de donorovereenkomst

Vooral deze laatste categorie donoren roept juridische vragen op. Immers: wat is de c-donor van het kind? Wordt de donor in het leven van het kind betrokken, komt er 1 papa en 2 mama’s, krijgt de donor een omgangsrechten, wie zijn er onderhoudsplichtig voor het kind, wiens achternaam krijgt het kind enzovoorts. Wanneer je als wensouders een bekende donor neemt, is er van alles mogelijk. Daarom is het belangrijk om voorafgaand aan het donoren goede afspraken te maken.

Donorovereenkomst

Afspraken over het gewenste kind worden in de regel voorafgaand aan de conceptie door de wensouders en de c-donor vastgelegd in een zogenaamde ‘donorovereenkomst’, een overeenkomst waarin de afspraken van de c-donor en de wensouder(s) worden opgenomen. Vragen zoals wie de juridisch ouders worden (de wet kent die mogelijkheid slechts aan twee mensen toe), wiens achternaam het kindje krijgt, wie onderhoudsplichtig worden en of er een omgangsrecht ontstaat kunnen hierin worden beantwoord. Aangezien dit de afspraken zijn waar alle partijen, te weten de donor, het kind en de wensouders jarenlang op terug moeten kunnen vallen, is het van essentieel belang dat deze goed worden vastgelegd bij een deskundige familierechtadvocaat of notaris. Het zijn immers afspraken die gaan bepalen hoe het verdere leven van je kind er gaat uitzien. Goede afspraken die door alle partijen gedragen worden, maken de ruimte voor discussie op latere termijn kleiner. Een door alle partijen onderschreven donorcontract dus ook. Een advocaat kan u daarbij helpen, daar deze u kan wijzen op mogelijkheden en onmogelijkheden, maar u ook goed kan adviseren over wat de overeenkomst in juridische zin zal betekenen en of deze voor een rechter afdwingbaar is.

Juridisch ouder: ben ik dat automatisch?

Dan komt de volgende stap. U heeft een ondertekende donorovereenkomst en de conceptie heeft plaatsgevonden. De baby is op komst, hoera! Wie worden er zijn juridisch ouders? Zoals al aangegeven kan een kind, in juridische zin, op dit moment (anno 2018) nog slechts twee ouders hebben – verwezen wordt naar mijn blog en artikel in het Liber Amicorum over de wenselijkheid van juridisch meerouderschap. Er kunnen dus maar twee van de drie actoren in de situatie van een donor juridisch ouder worden. Wie dat moeten worden, bepalen jullie gedeeltelijk zelf. Dat is in geval de vrouw uit wie het kind geboren wordt. Zij wordt van rechtswege moeder.

Een kind erkennen

De zogenoemde meemoeder kan het kind, staande het huwelijk/geregistreerd partnerschap van de moeders erkennen. Dat kan al voorafgaand aan de geboorte van het kind. U erkent dan de ongeboren vrucht. Let op, het is dus niet zo dat uw huwelijk u van rechtswege ook juridisch ouder maakt! U zult, of dit nu uw eerste kind, uw tweede kind of uw tiende kindje is, steeds opnieuw de (ongeboren) baby moeten erkennen. Heeft u uw kindje tijdens huwelijk of geregistreerd partnerschap erkend, dan oefent u wel van rechtswege het gezag over dat kindje uit. Het ouderlijk gezag, wat zoveel inhoudt als het gezamenlijk nemen van belangrijke beslissingen in het leven van het kind, volgt het huwelijk. Hier is dus geen extra handeling voor nodig.

De donor kindje laten erkennen

Het is uiteraard ook mogelijk om de donor het kindje te laten erkennen. Daarmee verkrijgt de donor het juridisch ouderschap en wordt hij de juridische vader. Hiermee verliest de meemoeder haar mogelijkheid om juridisch ouder te worden en verkrijgt de donor bepaalde wettelijke rechten. Laat u goed voorlichten als u voor deze optie kiest. De keuze voor juridisch ouderschap is namelijk niet vrijblijvend en kan niet zonder rechterlijke tussenkomst worden teruggedraaid. Het is dus zaak dat u weet wat u besluit en wat de gevolgen van uw besluit zijn. De huidige wet kent de mogelijkheid om juridisch ouder te zijn namelijk maar toe aan twee mensen: of twee moeders, of twee vader, of een man en een vrouw tezamen. Het kind kan geen drie juridisch ouders hebben.

Conclusie

Hebt u een kinderwens met uw partner en wilt u deze met hulp van een c-donor realiseren, laat u dan voorafgaand aan de conceptie gedegen voorlichten. Zorg dat u weet wat u afspreekt, zodat u niet later onduidelijkheid hierover krijgt. Leg uw afspreken met behulp van een familierechtadvocaat vast. Dat bespaart u in de toekomst wellicht tijd en geld, die u dan in uw pasgeboren kindje kunt steken.

Heeft u vragen over de mogelijkheden? Neem contact op met een van onze familierechtadvocaten die u verder kan helpen.